foto: Bouwe Brouwer

 

De beroemde, of beruchte, Friese vrijheid is een ingewikkelde en vage geschiedenis. Volgens de oude geschriften van de Frankische geestelijken waren de Franken en Friezen vaak in oorlog met elkaar. Ook de Saksen vochten menige oorlog uit met de Franken. Dit ging uiteraard om de macht over genoemde volken. De Frankische koningen, later keizers, probeerden de Saksen en Friezen te onderwerpen aan het Frankische gezag. Wat betreft de Friezen is dit nooit helemaal gelukt.

 

Ten tijde van Radbod, een Friesche aanvoerder (geen koning!) in de strijd tegen de Franken, waren de Friezen in staat de Franken flink op hun sodemieter te geven. Het lijkt er op dat Radbod een kundige legeraanvoerder was die ook het talent bezat om de Friezen te verenigen in de strijd. Na de dood van Radbod lezen we dat de Franken nu wel in staat zijn om de Friesche legers te verslaan, en volgens de geschiedschrijvers was het toen gedaan met de vrijheid van de Friezen. Stonden de Friezen toen onder het gezag van de Franken en accepteerden zij dat?

 

De Frankische koningen, en dan vooral Karel de grote, wist dat je het christendom heel goed kon gebruiken om een opstandig volk onder de duim te houden. Het christendom is een boek religie met een sterke structuur en die gehoorzaamheid verlangde van het gewone volk aan god, lees de geestelijken. De Friezen hadden de oude Germaanse religie en moesten niks hebben van dat nieuwe christendom dat de vijand, de Franken, hun op wilde leggen. De Franken wilden de Friezen met geweld bekeren tot het christendom. Om het simpel te zeggen: dopen of de kop eraf!

Meerdere missionarissen hebben geprobeerd de Friezen te bekeren en ook Willibrord heeft het geprobeerd. Pas na de dood van Radbod gingen Willibrord, die al benoemd was tot aartsbisschop van de Friezen door de paus, en de pas tot priester gewijde Bonifatius (ja die) in het jaar 719 de pas veroverde Friesche landen in om de Friezen te bekeren. Zij kwamen mee met het leger van de Franken die de Friezen dus met geweld dwongen om zich te bekeren. Het is niet moeilijk om te bedenken dat de Friezen zich lieten dopen om zichzelf in leven te houden, maar nadat dit leger verder was getrokken, gingen de pas gedoopte Friezen gewoon weer door met hun oude Germaanse godsdienst. Wat Willibrord en de Franken vergeten waren, was dat je pas bekeerde mensen wel aan de kerk moet binden. Dat betekend dat je allereerst geestelijken bij het pas bekeerde volk moet installeren, die de eredienst kunnen opzetten en kerken kunnen bouwen om het geloof levendig te houden. Dat gebeurde dus niet, waardoor we kunnen lezen dat veel later bonifatius op hoge leeftijd teruggaat naar de Friezen om ze weer opnieuw te bekeren. Wat ook niet hielp was dat Willibrord, maar vooral Bonifatius bekend staan als vernielers van heilige heidense plaatsen, wat ook weer tot weerstand leidde. Bonifatius ging op zijn laatste missie om de Friezen te bekeren helemaal los, en vernielde alles wat heidens was volgens de vita die over hem geschreven zijn. Dit pikten de Friezen niet en dus gingen ze de strijd aan met het legertje wat met Bonifatius was meegekomen, en kwam Bonifatius om in de strijd.

Dan komen er twee vragen in mij op; waren er dan eerder maar heel weinig Fresones/Frisii bekeerd? En hoe kan het dat er in het door de Franken veroverde Frisia nog gewapende legers van Frisii zijn? Het antwoord op de eerste vraag is logisch, ja, er waren nog maar weinig bekeerde Frisii anders was Bonifatius thuis gebleven. De tweede vraag is moeilijker te beantwoorden, maar zeker interressant. Er waren dus gewapende legers, maar konden die in het Frankische Frisia ongestoord rondlopen? Of kwamen ze uit het vrije Frisia aan de andere kant van de Bordine/Bernisse? Ik denk het laatste.

Daarna kwam Liudger als derde van de bekende missionarissen. Maar wat ik over Liudger lees was het hem helemaal niet om het bekeren te doen, hij was vooral bezig met heidense heiligdommen vernielen en plunderen! Reden hiervoor was dat hij een klooster wou stichten, dus plunderde hij het geld bijelkaar.

En nu ik toch over kloosters schrijf, alle drie heiligschenners hebben kloosters gesticht. Willibrord stichtte het klooster Echternach (in Luxemburg), Bonifatius een klooster in Fulda, en Liudger in Werden, beide laatsten in Duitsland, ver van Friesland vandaan!

 

Daarna komen we bij Odulphus die door de bisschop van Trajectum (Maastricht) naar Friesland wordt gestuurd om die stijfkoppige heidense Friezen te bekeren. Voor het eerst wordt er duidelijk gemaakt waar precies deze Odulphus naar toe gaat: Staveren. Volgens Wikipedia richtte hij daar een kannunikenkapittel op, wat volgens datzelfde wikipedia niet hoeft te betekenen dat dit een kapittel met een eigen klooster is, of dat zij vanuit een plaatselijk klooster opereren. Dit kan ook het bestaande klooster in Maastricht zijn. Er is namelijk geen spoor van een klooster bij Staveren gevonden uit de negende eeuw. Eeuwen later is er bij/in Staveren een benedictijner klooster gesticht gewijd aan de dan al heilige Odulphus.

En wat zijn de heldendaden van Odulphus geweest? Naar wat ik gelezen heb ging Odulphus de kerken in Fryslân rond om de dwaalleer van onder andere het Arianisme tegen te gaan en iedereen weer op een lijn van het katholicisme te brengen. Dit kan om de volgende redenen niet gebeurd zijn. In de negende eeuw waren er nog geen kerken in Fryslân, en het Arianisme was al uitgeroeid, door Bonifatius notabene! Het is zelfs maar de vraag of deze Odulphus ook echt bestaan heeft, het zal niet de eerste keer zijn dat er een heilige verzonnen wordt.

 

Er zijn nog wat andere missionarissen geweest in het Frankische Frisia, maar de bewoners van de huidige provincie Fryslân bleven over het algemeen heidens tot aan de tijd dat er nieuwe kolonisten kwamen. Daar zaten christenen bij en in de loop van de elfde en twaalfde eeuw werden er kerken en kloosters gesticht. Maar dit was niet onder dwang van de Franken of later het heilige roomse rijk. Dus op die manier de Friezen echt onder de duim krijgen is mislukt. Zie ook deze pagina: Het oude Frisia

 

Daarnaast waren er ook graven die de Friesche landen in leen kregen van de koning of keizer, om die landen te besturen in naam van de koning/keizer. Nu wordt het verhaal wat vaag.

Er is geen volledige lijst van graven die Fryslân/Frisia in leen hadden. Soms zelfs is er een vrouw die het Friesche leen geerfd had maar er niks mee deed, waarna een zoon zich opeens weer graaf van Fryslân noemde.

Ene graaf Arnulf (uit Gent) is gesneuveld toen hij de opstandige Friezen wilde laten gehoorzamen in 993. Dan was er een andere graaf, Hendrik de vette, die in 1101 de dood vond op dezelfde manier. Nog altijd waren de Friezen in staat om een leger op de been te brengen en ten strijde te gaan. Klinkt niet echt als een volk wat overwonnen is.

 

Rond deze tijd komt de Friesche adel op en de eerste grietenijen met een grietman (een Friesche edele) als bestuurlijk hoofd. Deze gaan dan ook het Friesche land besturen, helemaal onafhankelijk van een (buitenlands) centraal gezag. Dit was dan ook een unieke situatie in Europa.

Het nadeel van het ontbreken van een centraal gezag, en de oude gewoonten om vetes uit te vechten in plaats van een verenigd volk te smeden, leidde ertoe dat er dan ook veel vetes werden uitgevochten in de bekende vetes tussen de Schieringers en de Vetkopers. De Friesche edelen hadden het zo druk met oorlogje voeren tegen elkaar, dat ze vergaten om een centraal gezag op poten te zetten. Alleen bij een buitenlandse dreiging ging men samenwerken om een vreemd leger te bestrijden, zoals met de slag om Staveren in 1345. Dit was dan wel de laatste slag om de Friesche vrijheid, want in 1498 werdt Albrecht van Saksen gouverneur van Fryslân en wist als eerste de Friezen onder de duim te krijgen.

 

Het Friesche volk is altijd een zooitje ongeregeld geweest en is dat altijd gebleven. Ik denk ook niet dat de Friezen in de middeleeuwen een centraal gezag geaccepteerd zouden hebben.

 

Je bent vrij of je bent het niet.